Otedama - japońska zabawka - Blog o Japonii

Otedama – japońska zabawka

08.06.2021

Otedama to tradycyjna japońska zabawka, nie tylko dla dzieci. To niewielkie woreczki z kolorowego materiału zawierające wypełnienie – najczęściej ziarna czerwonej fasoli azuki lub ryż. Zazwyczaj do zabawy używało się kompletu składającego się z pięciu różnokolorowych sztuk.

Pierwsze zabawki otedama znane były w Japonii już 1300 lat temu. Japończycy przejęli tę grę od Chińczyków, którzy wcześniej poznali ją od handlarzy z Jedwabnego Szlaku. Gra pochodziła z rejonów Morza Czarnego, tamtejsze plemiona używały do niej kości skokowych owiec. To z niej prawdopodobnie wywodzi się gra w hacele (metalowe elementy podków końskich) znana także w Polsce. W Japonii zamiast kości używano początkowo drobnych kamyków.

Otedama była wtedy popularna jedynie wśród elit społecznych. Odnaleziono kamienie kryształu górskiego, które ponoć należały do Księcia Shōtoku żyjącego na przełomie VI i VII wieku. W okresie Heian (VIII-XII) grę otedama nazywano Ishinago. Dopiero od czasów Edo (XVII-XIX) gra stała się bardziej popularna, a zabawka przybrała formę materiałowego woreczka.

Wypełnienie stanowiły wtedy głównie kasztany, ziarna zbóż i fasoli. Gdy materiałowe woreczki otedama rozpowszechniły się wśród mieszczan, gra w kamienne Ishinago przeszła do historii. Nowoczesna otedama zaś przybrała najbardziej typowy współcześnie kształt poduszki zabuton. Dzisiaj do wypełnienia otedamy używa się drobnej czerwonej fasoli, koralików bądź granulek z żywicy. Otedama powinna ważyć około 40 g i powinna być takiej wielkości, aby mieściła się w dłoni. Dla małych dzieci można zrobić mniejsze i lżejsze woreczki.

Spotkać można kilka rodzajów-kształtów otedamy.

Poduszka zabuton – otedama przypomina kształtem okrągłą poduszkę używaną do siedzenia na matach tatami.

2. Beczułka tawara – otedama przypomina kształtem walcowaty snop słomy, w który dawniej wkładało się ziarno ryżu przeznaczonego do transportu.

3. Poduszeczka makura – otedama w kształcie sześciennej kostki przypominającej dawną poduszkę japońską.

4. Woreczek kamasu – otedama w kształcie woreczka.

5. Kwiat hōzuki – otedama przypominająca kwiat miechunki rozdętej – płatki kielicha skrywają w środku okrągły owoc wielkości czereśni.

W dzisiejszych czasach woreczki przybierają nowe, fantazyjne kształty. Bardzo popularne są otedamy w kształcie rozmaitych zwierzątek.

Sposoby gry w otedamę

Woreczki otedama oferują nieskończoną liczbę możliwości gry, począwszy od podrzucania, przerzucania, sprawnego chwytania od dołu i od góry, aż po żonglowanie. Zabawa woreczkami wyrabia koordynację wzrokowo ruchową. W otedamę można grać samodzielnie lub z partnerem – przerzucając sobie woreczki. Wreszcie otedama może służyć do gry zręcznościowej przypominającej rzuty do celu. Na podłodze wystarczy położyć przygotowaną tarczę lub płachtę z zaznaczonymi polami i punktami. Ustaliwszy odległość od niej uczestnicy gry rzucają kolejno pięć woreczków i sumują zdobyte punkty. Otedama to także bardzo efektywne narzędzie wspomagające rehabilitację ruchową osób starszych lub po urazach kończyn górnych. Suche wypełnienie (fasola, ryż itp.) sprawia, że rzucane otedamy przyjemnie szeleszczą. Dodatkowo można do środka włożyć okrągły dzwoneczek, dzięki czemu wydawany dźwięk będzie jeszcze bardziej atrakcyjny dla dzieci.

Jak wykonać tradycyjną otedamę zabuton

Do wykonania jednej otedamy w kształcie poduszki zabuton potrzeba czterech fragmentów materiału wielkości 5 cm x 9 cm. Materiały mogą być takie same, jednak najczęściej używa się do poduszeczek zabuton dwóch różnych wzorów lub kolorów. Otedama wygląda najefektowniej, gdy dobierze się dwa znacznie różniące się od siebie wzory. Warto pomyśleć o odpowiednim dobraniu dwóch kolorów. Dobrze prezentuje się kombinacja jasnego i ciemnego materiału. Należy unikać zbyt cienkich bądź grubych tkanin. Najlepiej będą się nadawały materiały bawełniane lub płócienne.

Ponadto potrzebujemy igły i nitki (właściwie wszystko jedno jakiego koloru, ponieważ szwy i tak będą ukryte). Początkujący mogą użyć nitki w kolorze jednego z materiałów, łatwiej będzie ukryć ewentualne „wpadki krawieckie”.

Do wypełnienia użyć można drobnej fasoli, suchego grochu czy grubych kasz. Japońskie otedamy wypełniane są jednorodnym składnikiem, ale można dodać także niewielką ilość waty czy watoliny. Otedamy będą wtedy bardziej miękkie, sprężyste i przyjemne do ściskania. Chętni mogą włożyć do środka dzwoneczek.

Otedama krok 1.

Ułożyć pod kątem prostym dwa różne fragmenty materiału (A i B) tak, aby stykały się wzorem do siebie. Zszywamy pierwszą krawędź (1-1), zaczynając 0.5 cm od prawego boku i kończąc także 0,5 cm od lewego boku. Ścieg powinien być równy i dokładny, a materiał nie powinien się marszczyć. Zalecane jest przeszyć każdą krawędź w jedną stronę (góra-dół-góra), a potem wrócić po tym samym ściegu (dół-góra-dół). W ten sposób uzyskamy mocny szew i nawet małe ziarenko nie wydostanie się na zewnątrz otedamy. Po zszyciu krawędzi 1 należy wywinąć górny fragment materiału A (niejako zakręcić go pod kątem prostym) i zszyć kolejną krawędź (2-2). Trzeba pamiętać, żeby zawsze kończyć zszywanie na 0,5 cm od końca krawędzi. Po zszyciu krawędzi 2 należy zgiąć po kątem prostym dolny materiał B i zszyć kolejną krawędź (3-3). Dwa fragmenty zszyte w ten sposób powinny przybrać kształt połowy sześcianu.

Otedama krok 2.

W ten sam sposób przygotowujemy drugi identyczny element.

Otedama krok 3.

Należy przyłożyć do siebie dwa gotowe elementy tak, aby stykały się szwami, wzory materiałów powinny przypominać szachownicę. Przykładając elementy wzorem do siebie, należy zszyć krawędź. Tym razem są to dwie długości boków. Można pomóc sobie przytrzymując je spinaczem lub szpilką, aby się nie przesuwały. Trzeba uważać, żeby szew każdego elementu wypadał w tym samym miejscu. Jeśli dojdzie do ich przesunięcia, efekt końcowy otedamy będzie gorszy.

Otedama krok 4.

W podobny sposób należy kolejno zszyć ze sobą sąsiadujące boki. Zawsze będzie to bok materiału A i B. Należy pozostawić jedynie jeden niezaszyty fragment.

Otedama krok 5.

Wywracamy zszyty woreczek na prawidłową stronę i wkładamy do otedamy wypełnienie (w sumie 40 g). Woreczek nie powinien być mocno nabity, ziarna w środku powinny się móc swobodnie przesypywać. Trzeba uważać, żeby nie użyć zbyt dużo waty. Otedamy zbyt lekkie, bez obciążających elementów, nie będą się dawały podrzucać i trudno będzie je złapać. Będą się odbijać od rąk.

Otedama krok 6.

Przed zszyciem ostatniego boku należy zawinąć krawędzie każdego materiału 0,5 cm do środka. Ściegiem krytym łączymy ze sobą obydwie krawędzie. Wbijamy igłę początkowo od dołu do góry materiału A w miejscu zagięcia zakładki i przenosimy się na tej samej wysokości (nie do przodu) do materiału B. Wbijamy igłę od góry w materiale B i przesuwamy się wzdłuż krawędzi pod spodem. Wyprowadzamy igłę od dołu na górę i na tej samej wysokości wbijamy ją od góry w materiał A. Japończycy mówią na taki ścieg „ko-no ji”, czyli ścieg wzorowany na literze ko コ z sylabariusza Katakana. Po kilku wbiciach wystarczy pociągnąć nico nitkę, a brzegi dwóch materiałów dokładnie się złączą. Trzeba uważać, żeby nie pociągać nitki zbyt mocno i nie doprowadzić do pomarszczenia się materiału. Na koniec wystarczy wykonać supełek i zakończyć ścieg, żeby się nie rozpruł. Otedama zabuton gotowa. Do gry zazwyczaj wykorzystuje się pięć sztuk woreczków (jednakowych bądź różnorodnych).

Na koniec jeszcze ciekawostka

Zabawka otedama była bardzo popularna w Japonii zwłaszcza wśród dziewcząt. Woreczki szyły dzieciom matki i babcie, wykorzystując fragmenty starych kimon lub skrawków cennych materiałów. Otedamy były więc piękne i stanowiły często powód do dumy ich właścicielek. Jest jednak jeszcze jedna ukryta strona tej popularnej zabawki. Matki, w obawie o życie swoich córek, dawały im otedamę do noszenia przy sobie codziennie. Archipelag japoński jest narażony na wiele naturalnych kataklizmów. Bojąc się nagłego rozstania, rozdzielenia z dzieckiem np. w wyniku trzęsienia ziemi czy fali tsunami, matki zalecały córkom noszenie otedamy. W razie głodu można było rozpruć woreczek i posilić się ziarnami ryżu lub fasoli.