Kule Temari - jak zrobić - Blog o Japonii

Kule Temari – jak zrobić

27.12.2020

Kule temari – japońskie dzieła sztuki – jak je zrobić

Temari （手毬 lub 手鞠）to ozdobne kule najczęściej wielkości piłki tenisowej, które kiedyś służyły do zabawy, dzisiaj zaś głównie budzą zachwyt estetyką wykonania. Mari oznacza kulkę, temari zaś – piłkę do zabawy rękami. W przeciwieństwie do niej, kemari były kulami do podbijania nogami. Bawili się nimi głównie chłopcy.

Kule temari znane były w Japonii już w VII wieku. Początkowo do ich wykonania wykorzystywano skrawki materiałów na kimona, które owijano i ciasno związywano. Ta prosta zabawka zdobyła ogromną popularność w Japonii i bawiła dzieci przez wiele lat. W XVI wieku wykonywano kule temari owijając grubymi nićmi kulkę papieru, łusek ryżowych, waty lub włóczki. Ściśle owinięta bryła nabierała okrągłego kształtu i sprężystości. Na koniec przeszywano ją kolorowymi nićmi lub włóczką w rozmaite wzory geometryczne. Przypomina to nieco haftowanie. Ponieważ wzory czerpie się z rozmaitych inspiracji, można używać wielu kolorów nici, wzornictwo kul temari nie ma właściwie ograniczeń.

Kule zdobione drogimi jedwabnymi nićmi stanowiły zabawki dziewcząt z elit społecznych. Temari ozdabiane bawełnianymi nićmi stały się bardzo popularną zabawką wśród mieszczan zwłaszcza w późnym okresie Edo, w XIX wieku. Bawiły się nimi głównie dziewczęta, zarówno w domach jak i na zewnątrz. Były popularną zabawką w czasie świętowania nadejścia nowego roku. Matki i babki często wykonywały własnoręcznie temari dla córek czy wnuczek jako prezent noworoczny. Zwyczajem było także chowanie w środku kuli liściku z życzeniami dla córki, co wiązało się z tajemnicą skrywaną tak długo, jak długo zabawka służyła dziecku. Dziewczęta szanowały kule temari i dbały o nie, ponieważ były dowodem rodzicielskich uczuć. Same też uczyły się, jak je tworzyć i haftować.

Popularność temari dawniej i dzisiaj

Popularne kule temari były częstym motywem wykorzystywanym do zdobienia materiałów. Wzory z temari symbolizowały bogactwo, powodzenie w życiu i szczęście.

Choć z czasem temari zaczęły być wypierane przez produkty wykonane z gumy, to przetrwały czas mniejszego zainteresowania nimi i nadal są obecne w kulturze japońskiej. Dzisiaj stanowią fascynujący przykład tradycyjnej sztuki rzemieślniczo-wzorniczej. Organizowane są regularnie wielkie pokazy kul zdobionych metodami i wzorami charakterystycznymi dla różnych regionów Japonii. Temari, czasem olbrzymie kule, są piękną ozdobą wnętrz. Przygotowanie jednej misternie wyhaftowanej kuli trwa od dwóch tygodni do nawet trzech miesięcy.

Prostą kulę można wykonać w kilka godzin. Kto raz spróbuje, ten wciągnie się w haftowanie tak bardzo, że może się nawet zatracić. Czas mija wtedy bardzo szybko. W Japonii wyszywaniem kul temari zajmują się często panie w starszym wieku. Poza niewątpliwą przyjemnością twórczą i estetyczną jest to świetne ćwiczenie precyzji w palcach.

Jak wykonać temari

1. Środek kuli

Do uformowania kulki najłatwiej jest użyć włóczki. Motek powinien być wielkości około 5 cm (ok. 16 cm w obwodzie). Do wykonania środka temari można także użyć także styropianowej kulki. Należy ją jednak najpierw owinąć serwetką, nicią, a następnie jedną bądź dwiema warstwami włóczki. Chodzi o to, żeby móc podczas haftowania wbijać igłę na glębokość około 1 cm. Kolejnym sposobem może być owinięcie w serwetkę kulki waty czy ścinków miękkich materiałów. Jeśli chcemy, aby kula podczas podrzucania dzwoniła, można w sam środek ścinków wcisnąć dzwoneczek. Można też w tym celu włożyć cokolwiek twardego, co schowamy w dwóch plastikowych korkach z butelek.

Następnie motek należy ściśle owinąć grubą, bawełnianą nicią lub sznurkiem. Dobrze nadaje się do tego kordonek. Kulkę należy równomiernie owijać we wszystkich kierunkach tak, żeby całkowicie przykryć bryłę. Kształt piłeczki powinien być regularny, trzeba usunąć ewentualne nierówności. Można to zrobić odpowiednio ściskając kulkę w dłoniach bądź turlając ją np. po powierzchni stołu. Sznurek powinien być naprężony i ciasno owinięty na kuli. Koniec sznurka należy nanizać na igłę i kilka razy „przeszyć piłkę na wylot”. Dzięki temu sznurek się nie odwiąże.

2. Oznaczenie ważnych punktów na kuli

Przygotować cienki pasek papieru z narysowaną linią po środku. Jeden jego koniec trzeba przyczepić szpilką do kuli (to będzie nasz biegun północny), owinąć go wokół niej i odciąć nadmiar. W ten sposób odmierza się odpowiednią długość paska. Przygotowany paseczek należy następnie zagiąć na pół, dzięki tej długości wyznaczymy precyzyjnie biegun południowy kuli.

Paseczek zginamy ponownie na pół, tym razem umożliwi nam to wyznaczenie szpilkami punktów równika biegnącego dokładnie wokół kuli. Warto kilkakrotnie sprawdzić, czy szpilki są wbite dokładnie w odpowiednich miejscach, ponieważ od precyzji wykonania siatki geograficznej będzie zależeć końcowy wzór. Należy pamiętać, żeby szpilki (można użyć różnokolorowych łebków dla lepszej orientacji) wbijać zawsze prostopadle do kuli. Paseczek można wykorzystać jak linijkę, oznaczyć na nim równe odcinki (według potrzeb, zgodnie z poziomem trudności) i wyznaczyć ważne punkty na kuli. Na początku można podzielić kulę południkami na trzy lub cztery części. W bardziej skomplikowanych wzorach korzysta się 5, 6, 8, 10, 12 itd, a nawet 24 części! Występują też kombinacje nieregularne, ukośne i wiele innych. W każdym razie kula z wbitymi w wyznaczonych miejscach szpilkami jest gotowa do zdobienia.

3 Naniesienie siatki na kulę

Przygotowanie do haftowania należy zacząć od wbicia igły z kolorową nicią (np. kordonkiem długości około 40 cm) mniej więcej w odległości 2-3 cm od wybranego punktu zaznaczonego szpilką. Przebijamy się igłą jak najbliżej szpilki, owijamy ją i przeciągamy nitkę wokół kuli wzdłuż pozostałych szpilek. Gdy dotrzemy z powrotem do pierwszej szpilki, skręcamy pod kątem prostym i owijamy kulę w poprzek, tym razem w płaszczyźnie poziomej. Nitka powinna być dobrze napięta, więc w razie luzu należy ją naciągnąć, aby się nie zsuwała z wyznaczonego miejsca. Gdy uzyskamy siatkę „równik – południki”, należy przeszyć kulę kilkakrotnie na wskroś i odciąć nitkę. Jeśli chcemy wykonać bardziej skomplikowany wzór geometryczny, wiele zdobień, można wyznaczyć więcej linii południków i równoleżników. Na początku swojej przygody z temari dobrze jest wyznaczyć linię równika innym kolorem nici niż linie południków. Łatwiej wtedy się orientować w układzie linii i wzoru. W miarę zaawansowania można zrezygnować z oznaczania siatki na kuli.

4. Haftowanie kuli

Po wyznaczeniu siatki geograficznej można usunąć wszystkie szpilki, ponieważ mogą przeszkadzać nieco w przeciąganiu kordonka lub muliny. Na początku jednak warto zostawić kilka wbitych szpilek w ważnych, znacznych miejscach. W zależności od wybranego wzoru lub własnego projektu wbijamy igłę z kolorowym kordonkiem 2-3 cm od obranego punktu i zaczynamy wyszywanie. Jeśli używamy podwójnej nici, musimy zwracać uwagę na to, żeby rozkładały się zawsze równolegle, nie skręcały. Można w razie czego łatwo to poprawić podkładając igłę pod splątane nici i wyprostowując je. Zmiana koloru nici lub kończenie wzoru odbywa się poprzez przebicie kuli dwu-, trzykrotnie w odległości około 3 cm od ostatniego wbicia. W ten sposób nitka nie wysunie się z kuli, a wzór będzie bezpieczny i trwały. Wymagana jest precyzja w przeszywaniu kuli, ponieważ to ona jest głównym czynnikiem gwarantującym udany wzór i artystyczny walor temari. Wzorów może być tak wiele, że zabawa ta nigdy się nie znudzi.

Artystyczne temari, których fotografie wykorzystałam, to dzieła pań Tanahashi Yasuko, Araki Eiko, Terajima Ayako, Ozaki Chiyoko i Toshiko. Zainteresowani mogą znaleźć więcej informacji i zdjęć na stronie Eiko Araki: Zdjęcia temari