Japońskie wzory i symbole – część trzecia – japońskie wzory roślinne

Japońskie wzory i symbole – część trzecia – japońskie wzory roślinne

Japońskie wzory roślinne – symbolika

Wiele japońskich kimon i letnich yukat zdobi się symbolami rozmaitych kwiatów czy roślin. Jedne zwiastują szczęście, początek czegoś wspaniałego, młodość, inne wytrwałość lub ochronę przed nieszczęściem. Zasadniczo japońskie wzory roślinne, czyli kwiaty, owoce i warzywa konotują się w Japonii z powodzeniem, szczęściem i zdrowiem. Często łączy się wiele elementów roślinnych w jeden wzór tzw. tsukushi, który ma potęgować życzenie pomyślności. Dlatego można spotkać yukaty zdobione wzorami kwiatów wielu gatunków, w różnych kształtach i kolorach. Są to często luźno porozrzucane drobne kwiatki albo charakterystyczne kule kwiatowe symbolizujące dodatkowo harmonię, jedność, perfekcję, dobre relacje z innymi, powodzenie w życiu małżeńskim. Kwiatowe kule hanamari są często wykorzystywanym wzorem tkanin, używanym do zdobienia przyborów potrzebnych podczas ceremonii ślubnych czy na prezentach dla nowożeńców i małżeństw z dłuższym stażem. 

Najbardziej rozpoznawalnym na świecie symbolem japońskim jest prawdopodobnie kwiat wiśni – sakura. Różowe kwiatki z charakterystycznym wcięciem na płatku zdobią wszelkiego rodzaju przedmioty użytkowe, dzieła sztuki, porcelanę czy tekstylia. W Kraju Kwitnącej Wiśni sakura symbolizuje młodość, szczęście, ale także przemijanie i ulotność chwili. Kwiaty wiśni zwiastują wiosnę. Japończycy co roku czekają na ich kwitnienie i celebrują to wydarzenie. Oglądają kwitnące drzewa, fotografują, jakby chcieli zapamiętać ten moment na długo. Hanami to święto wiosenne, ale każda pora roku w Japonii, a nawet każdy miesiąc, kojarzy się z jakąś rośliną. Popularna japońska gra karciana hanafuda opiera się na dwunastu symbolach roślin charakterystycznych dla danego miesiąca. Japońskie wzory roślinne, poza funkcją ozdobną, niosą zazwyczaj znaczenie szczęścia, młodości i powodzenia. Każda roślina jednak życzy i mówi coś innego, warto poznać symbolikę, charakterystyczny kształt i kolorystykę japońskich wzorów kwiatowych, roślinnych i owocowych.

Sakura 桜 – kwiat wiśni

W dawnej Japonii, w okresie Nara w ósmym wieku, słowo kwiat, hana, kojarzyło się głównie ze śliwą. Na przestrzeni dziejów to wiśnia przejęła prymat. Od czasów Heian (IX wiek) sakura stała się najważniejszym i symbolicznym kwiatem dla Japończyków. Od dawna wierzono, że w drzewach wiśni żyją bogowie odpowiedzialni za dobre plony. Sakura jest więc symbolem obfitych plonów i bogactwa.

Zwyczaj podziwiania kwiatów, hanami, odnosi się do oglądania kwitnących drzew wiśni. Dawniej były to ceremonie, podczas których modlono się o obfite plony. Symbolizuje nadejście wiosny, dlatego wzór kwiatów wiśni kojarzy się z początkiem, rozpoczęciem czegoś. Sakura to kwiat przynoszący szczęście.

Kwiaty wiśni fascynują jasno różowym kolorem i delikatnością, ulotnością. Ich żywot jest krótki i narażony na nagłe, nieoczekiwane zjawiska pogodowe. Tak samo jak życie ludzkie, choć piękne i zachwycające, jest bardzo kruche. Opadające kwiaty wiśni zachwycają nieskalaną czystością i pięknem. Japończycy lubią w poezji opisywać życie człowieka, używając do tego przenośni w postaci kwiatów wiśni.

Wzory kwiatów wiśni są rozmaite: kwiatostany na drzewach, kwiatki opadłe na ziemię, płatki płynące wodami rzek czy unoszące się i tańczące na wietrze. Drobne kwiatki wiśni tzw. kozakura to ulubiony japoński wzór stosowany na materiałach i kimonach. Wzór kwiatów sakury w różnych wielkościach to sakurachirashi. Kwiaty wiśni opadłe na powierzchnię wody nazywa się tratwą wiśniową hanaikada, płatki tańczące na wietrze to sakurafubuki, zaś płatki kwiatów porwane przez prąd wody to sakuragawa. Kombinacja kwiatów wiśni i liści klonu to popularny wzór zwany ōfū 桜楓. Kwiaty sakury symbolizują wiosnę, klon zaś jesień, dzięki czemu kimona w tym wzorze można nosić o każdej porze roku.

Ume 梅 – kwiat śliwy

Śliwa była najbardziej popularnym kwiatem w Japonii od antycznych czasów. Doczekała się wielu wzorów, od tych podstawowych będących właściwie rysunkiem prawdziwych kwiatów, po geometryczne wzory bazujące na regularnym układzie kwiatostanów. Kwiat śliwy symbolizuje zatem wytrwałość, siłę i piękno. Z uwagi na homofoniczny odpowiednik nazwy tej rośliny ume z rodzeniem (産め), kwiat śliwy skrywa też życzenie łatwego i bezpiecznego porodu.

Śliwy zakwitają jako pierwsze w roku, jeszcze gdy jest zimno. Zapowiadają więc zbliżającą się wiosnę. Kwiaty śliwy kojarzone są z wytrwałością i odpornością. Drzewa zakwitają czasem wtedy, gdy śnieg jeszcze leży na gałęziach. Ideogram na śliwę wywodzi się z kombinacji znaków na drzewo oraz matkę 梅.  Jest to zatem silne drzewo, które pokonuje trud rodzenia dzieci nawet w niesprzyjających warunkach. Wraz z parą innych symboli: wiecznie zielonej sosny oraz silnego bambusa, tworzą trójkę zimnych przyjaciół zwaną „saikansan`yū” 歳寒三友 czyli rośliny odporne na chłód.  

Bardzo popularnym wzorem jest kōriume – kwiaty śliwy poukrywane w kwadratach i trójkątach narysowanych prostymi kreskami, które mają symbolizować mróz lub pękający lód. 

Nejiume to zmodyfikowany wzór kwiatów wiśni z płatkami, które wydają się kręcić wokół środka. Wzór yariume natomiast charakteryzuje się prostymi pniami drzew śliwy z odchodzącymi od nich gałęziami pokrytymi kwiatami.

Kiku 菊 – chryzantema

Chryzantema pojawiła się w Japonii na początku okresu Nara jako roślina lecznicza zapewniająca długie życie, powstrzymanie procesu starzenia się, ochronę przed chorobami. Od epoki Heian zaczęto ją hodować głównie z powodów estetycznych. Płatki chryzantemy ułożone są promieniście przypominając słońce. Jako kwiat elegancki lubiany był przez elity i oficjeli. Od okresu Muromachi symbole chryzantemy zaczęły się licznie pojawiać na zbroi i broni wojowników. Chryzantema jest kwiatem jesiennym. 9 września jest zwyczajowo nazywany dniem chryzantemy. Tego dnia modlono się kiedyś o długie życie. Kiku jest kwiatem przynoszącym szczęście. Kimona ozdobione deseniem chryzantemy można nosić przez cały rok, niezależnie od pory. 

W okresie Kamakura zaczęto używać symbolu chryzantemy jako emblematu cesarskiego, który ostatecznie przyjął kształt szesnastopłatkowego kwiatu.  Choć chryzantema jest kwiatem jesiennym, kimona o tym wzorze można nosić przez cały rok. Typowe wzory chryzantemy to: kōringiku, hitoegiku, kikuzukushi, kiku-no maru, kikusui, kikukarakusa, rangiku i inne.
Płatki chryzantemy wrzucało się kiedyś do sake, której wypicie zapewniało ochronę przed nieszczęściem. Wzór chryzantemy znajdziemy także na monecie pięćdziesięciojenowej.

Botan 牡丹 – piwonia

Japońskie wzory roślinne są często symbolem kobiecego piękna. W Japonii od dawna mówiło się, że stojąca kobieta przypomina kwiat chryzantemy, siedząca – kwiat piwonii, zaś majestatycznie idąca – kwiat lilii. Piwonia zatem symbolizuje piękno kobiece. Ponieważ kwiaty składają się z wielu płatków, przypisuje się im znaczenie obfitości, bogactwa i szczęścia.  Jeden z elementów ideogramu oznacza lek chroniący przed starzeniem się i śmiercią, dlatego piwonia symbolizuje także długie życie. Ponieważ pąki piwonii są stosunkowo niewielkie w porównaniu do rozkwitłych kwiatów, piwonie wręcza się w Japonii często w sytuacjach związanych z dorastaniem, dojrzewaniem np. z okazji „dnia dorosłości”.

Choć piwonia kwitnie wiosną i na początku lata, to wzór z tym kwiatem kojarzy się także z zimą, dlatego kimona o tym wzorze nosi się często w Nowym Roku. Jedna z buddyjskich opowieści mówi, że tygrys mógł zasnąć spokojnie jedynie pod krzakiem piwonii. Ten motyw wykorzystuje się często we wzornictwie, dlatego spotyka się często materiały w piwonie, wśród których ukrywa się tygrys.

Fuji  藤 – wisteria

Wisteria zachwyca Japończyków pięknem opadających fioletowych girland. Była symbolem rodu Fujiwara w okresie Heian. Jest ponad 50 wzorów bazujących na tej roślinie, z których najbardziej popularnym są fujitatewaki, fuji-no maru i fujidomoe. Wisteria kwitnie wiosną zaraz po drzewach wiśni. Jest rośliną bardzo wytrzymałą, elegancką, rośnie pnąc się po innych drzewach i krzakach. Symbolizuje długowieczność, liczne potomstwo i wnuków, a także nieśmiertelność (z powodu podobieństwa tego słowa 不死 do nazwy rośliny). Wisteria występuje w wielu nazwiskach japońskich, jak np.: Fujiwara, Fujimura, Fujimoto itp.

Asagao 朝顔 – wilec z rodziny powojowatych

Wilec pojawił się w Japonii w okresie Heian jako lek. Kwitnie latem, dlatego kwiat ten często pojawia się na letnich ubiorach – yukatach. Asagao otwiera kielich rankiem, a w południe zamyka się, co Japończykom kojarzy się krótką bądź niespełnioną miłością. Jest to pnącze, dlatego asagao symbolizuje silne więzy między ludźmi i miłość. Ponieważ wydaje się, że roślina ta zakwita i otwiera kwiaty tylko przy świecącym słońcu, przypisuje się jej magiczną moc sprowadzania szczęścia. Kwiaty asagao są zazwyczaj niebieskie, fioletowe lub bordowe. Ubrania we wzór asagao wyrażają życzenie jedynego w życiu ważnego spotkania, krótkiej szansy na spotkanie kogoś.

Matsu 松 – sosna

Sosna jest chyba najbardziej popularnym drzewem w Japonii. Odporna na mrozy, zimne wiatry, śnieg, a także upały – przeciwstawia się surowym warunkom pogodowym. Dawniej Japończycy wierzyli, że w pniach sosny żyli bogowie, dlatego aby zapewnić sobie szczęście budowali domy z sosnowego drewna, wykorzystywali szyszki w kuchni itp. Sosna we wzornictwie japońskim przybiera charakterystyczny kształt „chmurek-baranków” – zwanych kasamatsu czyli parasolek. Czasem pojawiają się całe drzewa lub też igły „matsuba” symbolizujące sosnę. Porozrzucane drobne igły były wzorem zastrzeżonym w okresie Edo dla członków rodziny szoguna. Nowe, młode gałązki sosny „wakamatsu” symbolizują narodziny i początek.

Japońskie wzory roślinne są często wykorzystywane do ozdób wnętrz i scen. Sosna używana jest do ozdabiania domów na Nowy Rok (kadomatsu). Szczególny jest także wzór starego drzewa sosnowego oimatsu wykorzystywany np. na scenie teatru Nō. Stare drzewo z powyginanymi gałęziami symbolizuje wieczne powodzenie. Popularny jest także promienisty wzór karamatsu.

Take 竹 – bambus

Bambus jest drzewem, które zaskakuje nas tempem wzrostu. Rośnie prosto do góry, jakby dążył najprostszą drogą do obranego wysoko celu. Służy więc za dobry przykład życia dla człowieka czy rozwoju dla dziecka. Bambus nie zrzuca liści na zimę, jest więc także symbolem nieśmiertelności, długiego życia i siły wytrwania. Bambus jest silnie ukorzeniony, nie poddaje się silnym wiatrom, mocno tkwi w ziemi. Drzewo to szybko się rozmnaża, wypuszcza nowe korzenie, więc utożsamiane jest w Japonii z licznym potomstwem i wielką rodziną. Od Chińczyków Japończycy przejęli wierzenie, że mistyczny ptak feniks lubił zjadać korzonki bambusa. Dlatego też traktowali to drzewo szczególnie. Wierzyli także, że w każdym segmencie łodygi żyją dusze.

Bambus pojawia się w rozmaitych wzorach i postaciach. Mogą to być proste, strzeliste łodygi, liście sasanoha bądź charakterystyczne kiście liści skierowanych ku dołowi, a także stożkowate kiełki wyrastające z ziemi takenoko. Liście bambusa są kojarzone z zimą i symbolizują energię oraz powodzenie.

Shōchikubai  松竹梅 – sosna – bambus – śliwa

Jest to kombinacja trzech roślin, która przynosi szczęście. Japońskie wzory roślinne często są zestawiane ze sobą w rozmaite grupy, którym przypisuje się szczególne znaczenie, moc sprowadzania pomyślności czy odpychania zła.

Sosna japońska potrafi rosnąć nawet w trudnych warunkach, na piaszczystej, kamienistej ziemi. Jest zielona przez cały rok, nie zrzuca igieł na zimę. Sosna żyje wiele lat, symbolizuje długie , szczęśliwe życie.

Bambus słynie z szybkiego wzrostu, który przypomina dążenie do wyznaczonego celu – zawieszonego wysoko nad nim. Przez cały rok zachowuje zielone, mięsiste liście. 

Śliwa zakwita jako pierwsza z drzew owocowych już pod koniec zimy. Wydziela piękny zapach.

Wyjątkowe cechy tych trzech drzew łączą się w symbolu shōchikubai 松竹梅 (sosna-bambus-śliwa) inaczej zwanym saikansan`yū czyli „troje zimnych przyjaciół”. Ta kombinacja symboli oznacza wytrwałość, siłę życia i narodziny. Wzór ten jest odpowiedni na wszelkiego rodzaju szczęśliwe wydarzenia w życiu, między innymi: ślub i narodziny dziecka.

Momiji もみじ – klon japoński

Momiji to oczywiście symbol japońskiej jesieni. Wzór klonu, zwanego także kaede, oraz jego kombinacje z innymi roślinami czy zwierzętami były popularne już od dawna. Japończycy zachwycają się jego pięknem. Klony w Japonii czerwienieją w okolicach listopada. Słowo momiji 紅葉 pisze się tak samo jak kōyō czyli czerwone liście. To może znaczyć, że dla Japończyków jesień i charakterystyczna płomienna czerwień drzew kojarzy się właśnie z klonem. Podobnie jak wiosenny dywan z płatków sakury na wodzie, tak pływające wolno jesienne liście klonu co rok budzą zachwyt miłośników natury.

Hagi 萩 – hagi – lespedeza

To typowa dzika roślina kojarząca się z japońską jesienią. Nie ma odpowiednika ani nazwy polskiej. Roślina ta ma małe fioletowe lub białe kwiatki. Ideogram na hagi pisze się elementami: trawa i jesień. Jest typowym japońskim gatunkiem przypominającym groszek. Po angielsku nazywa się go Japanese clover. Z uwagi na wyjątkową siłę przetrwania tej rośliny, wyniszczone korzenie mogą puszczać nowe, zdrowe pędy, kojarzy się ją z odrodzeniem, powrotem do pełni sił. Wrześniowe kwitnące krzaczki symbolizują radość z zakończenia upałów i powrót chęci do życia.

Ran 蘭 – storczyk

Kimona zdobione we wzór storczyka nosi się zimą. Kwiat ten przybył do Japonii z Chin i w ewoluował w wiele gatunków. Japoński storczyk jest nieco mniejszy, jakby skromniejszy niż znany nam w Polsce. Storczyk lubi wchodzić w czteroelementowe kombinacje we wzorach, tworząc np. z bambusem, chryzantemą i śliwą tzw. „czworo szlachetnych przyjaciół” lub też „cztery miłości” z wiśnią, chryzantemą i lotosem. Wierzy się, że kwiat ten przynosi szczęście. Warto wiedzieć, że po japońsku nazwę naszego kraju można zapisać znakami 波蘭, na które składają się: fala oraz storczyk.

Hanashōbu 花菖蒲 – tatarak

Tatarak hanashōbu jest podobny do ayame (kosaćca) i kakitsubata (irysa), łatwo je pomylić. Hanashōbu symbolizuje początek lata. W dawnej Japonii używano tataraku jako zioła o działaniu detoksykacyjnym. Był bardzo cennym lekiem. Wierzono także, że wydzielające silny zapach liście tej rośliny miały zdolność odpychania zła i nieszczęścia. Tatarak był więc amuletem chroniącym przed wszelkimi złymi mocami. 5-go maja, w dzień dziecka, Japończycy często ozdabiają mieszkania kwiatami tataraku właśnie po to, by uchronić siebie i dzieci od nieszczęść. Liście tej rośliny wkładano do wody, dzięki czemu kąpiel miała mieć działanie odkażające i zabezpieczające przed złem. Z powodu podobnego brzmienia nazwy tataraku i słowa 勝負 starcie oraz odwaga kwiat ten stał się symbolem wojowników. We wzornictwie wykorzystuje się ten kwiat często w połączeniu z wodą, np. rzekami, nurtem.

Kakitsubata 杜若 – irys

Irys kwitnie w maju i czerwcu, najczęściej ma intensywnie fioletowe lub niebieskie kwiaty. Kakitsubata znana jest w Japonii od dawna, już w okresie Edo Japończycy zachwycali się urodą i elegancją tego kwiatu. Łatwo go pomylić z tatarakiem.

We wzornictwie często występuje z symbolami wody, rzeki itp. Japończycy porównują irysa do zakochanej, pięknej kobiety stojącej nad wodą i zadumanej nad swoją nieodwzajemnioną miłością. Inne znaczenie tego kwiatu wywodzi się z dawnego słynnego poematu, w którym podróżujący po kraju mężczyzna na widok pięknych irysów zatęsknił za swoją żoną. Irysy kakitsubata symbolizują więc także wspomnienie o żonie, wierność małżeńską i tęsknotę do rodzinnych stron. Kakitsubata kiedyś zapisywało się innymi znakami: 燕子花 , które znaczyły jaskółczy kwiat. Jaskółki zaś symbolizują w Japonii szczęście, nie usuwa się gniazd jaskółczych, jeśli takie się pojawią w domach. Gniazdo jaskółcze jest znakiem, że do danego domu sprowadzone będzie szczęście i powodzenie. Z tego powodu uważa się w Japonii, że irys kakitsubata także jest symbolem pomyślności.  

Daria ダリア – dalia

Niektóre japońskie wzory roślinne ewoluowały z gatunków kwiatów importowanych z kontynentu. Dalię sprowadzili do Japonii Holendrzy w późnym okresie Edo, czyli w XIX wieku. Kwiat ten, kiedyś nazywano go Tenjiku botan, kojarzy się w Japonii z dojrzałością, dorosłością. Białe dalie symbolizują wdzięczność i miłość, czerwone – piękno, różowe – miłość, pomarańczowe – małżeństwo, zaś żółte – elegancję.

Momo  桃 – brzoskiwnia

Kwiaty brzoskwini mają charakterystyczny różowy kolor, intensywniejszy niż wiśnia. Odcień ten bardzo się podobał Japończykom, dlatego materiał farbowany na ten kolor wykorzystywano często na dziewczęce ubrania i podszewki kimona. Chińska legenda o wyjątkowym drzewie, które owocowało raz na tysiąc lat, zawędrowała także do Japonii. Ten, kto zjadł taki owoc, zyskiwał nieśmiertelność i wieczną młodość. Kwiaty brzoskwiń symbolizowały ochronę przez złem i nieszczęściem. To wpłynęło na japoński zwyczaj ozdabiania lalek Hina kwiatami brzoskwini, ponieważ miały chronić córki przed wszelakim złem.

Nadeshiko 撫子 – chaber

Chabry kwitną w Japonii w sierpniu i we wrześniu, gdy jest jeszcze bardzo gorąco. Niebieskie pięciopłatkowe kwiaty zachwycają urodą i porównywane są do młodej, ślicznej dziewczyny. Popularne wyrażenie Yamato nadeshiko symbolizuje japońskie kobiety. Nazwa nadeshiko kojarzy się z głaskaniem dziecka po głowie (głaskać – naderu, dziecko – ko). Kwiaty symbolizują także niewinną miłość, radość i elegancję.

Yuri 百合 – lilia

Lilia jest kwiatem wyjątkowym, biała lilia to królowa w świecie flory. Jest pierwszym japońskim kwiatem, o którym pisały najstarsze zapiski. Kojarzona jest w Japonii z niewinnością, czystością, elegancją i dostojeństwem. Mówi się o lilii, że zachwyca nieskazitelnym pięknem. Jest symbolem młodych, niezamężnych panien. Kolory lilii symbolizują różne cechy: biały – niewinność i elegancja; różowy – bogactwo, dobrobyt, próżność; czerwony – pragnienia i uprzejmość; żółty – pogoda ducha; pomarańczowy – piękno i lekkoduszność.

Ajisai 紫陽花 – hortensja

Najbardziej popularny w Japonii jest wzór niebieskich kulistych kwiatostanów. Hortensja kwitnie w Japonii pod koniec pory deszczowej oraz przez całe gorące lato. Docenia się urodę tego kwiatu, który jest w stanie przetrwać długi, niesprzyjający okres złej pogody, do końca pięknie się prezentując. Dlatego uważa się hortensję za kwiat symbolizujący silne i niezmienne uczucie miłości. Jest typowo japońskim kwiatem, popularnym wśród mieszczan już w okresie Edo. Podziwiano jego urodę, a charakterystyczny niebieski kolor kwiatu stał się wzorem dla artystów i rzemieślników malujących ceramikę i farbujących tkaniny. Drobne płatki układające się blisko obok siebie w kulistych kwiatostanach symbolizują silne więzi rodzinne i dobre relacje z innymi ludźmi.   

Tsubaki 椿 – kamelia

Kamelia zawdzięcza swoją japońską nazwę tsubaki niebieskawemu kolorowi liści, które utrzymują się nawet zimą. Zasadniczo kojarzy się ją z zimą, ale kimono o wzorze kamelii można nosić przez cały rok. Bardzo popularny jest wzór tsubaki na letnich yukatach. Symbolizuje rozwój, siłę, długowieczność i piękno. Kamelia jest więc symbolem szczęścia.

Kwiaty kamelii mogą być w trzech kolorach: czerwone, białe i różowe. Są powszechnie używane w kosmetyce. Już w okresie Heian używano ich jako medykamentu opóźniającego proces starzenia. Wierzono, że mogą być lekiem na nieśmiertelność. Dlatego też traktowano kamelię jako boski, święty kwiat. Przypisywano mu także moc odpychania zła. Są jednak sytuacje, jak odwiedziny u chorego, gdy kamelia nie kojarzy się dobrze. Ponieważ kwiatostany kamelii opadają w całości, niemalże nagle, w przeciągu nocy, Japończycy dostrzegają w tym podobieństwo do śmierci samuraja. Nie wypada zatem w Japonii zanieść choremu do szpitala kamelii, zwłaszcza krwisto czerwonej.

Susuki ススキ – miskant chiński (inaczej trawa słoniowa)

Japońskie wzory roślinne to nie tylko drzewa i kwiaty, ale także popularne trawy i trzciny. Susuki kojarzy się z jesienią. W dawnej Japonii wierzono, że ta wysoka jak trzcina trawa jest rośliną bogów i chroni ludzi przed nieszczęściem. Dlatego też modląc się o bogate zbiory, dawano ją bogom w ofierze wraz z innymi typowymi plonami. Puchate, pierzaste na końcach trawy falują na jesiennym wietrze, więc wzór susuki kojarzy się Japończykom z jesiennym orzeźwieniem, przyjemnym ochłodzeniem po upalnym lecie.

Bara 薔薇 – róża

Róża cieszy się w Japonii podobnym statusem co lilia. Jest kwiatem dostojnym i eleganckim. W przypadku róży kolor kwiatów jest istotny, zmienia się bowiem jego symbolika. Czerwone róże symbolizują miłość i silne uczucie. Niebieskie – spełnienie marzeń, zdarzenia bliskie cudom. Różowe kwiaty – elegancja i wdzięczność. Białe róże kojarzą się z szacunkiem, czystością i niewinnością. Żółte kwiaty symbolizują piękno i przyjaźń.

Hasu 蓮 – lotos

Japońskie wzory roślinne nie mogłyby pominąć kwiatu lotosu. Przybył on do Japonii z Indii. Jest kwiatem kojarzonym z buddyzmem i dlatego też wyjątkowo szanowanym. Lotos rośnie w błotnistej wodzie, wypuszcza wysoko w górę piękny, nieskalany kwiat. Konotuje się to silnie z buddyjską ideą odrodzenia. Kimon i ubrań z wzorem lotosu nie nosi się na co dzień. Można je nałożyć na szczególne okazje, związane z ceremoniami buddyjskimi, np. na pogrzeb.  Lotos otwiera kielich rano, a popołudniem przymyka się, żeby następnego ranka znowu przywitać słońce. Z tego powodu przypisuje mu się znaczenie wieczności i dobrobytu. Lotos jest mylony często z lilią wodną czyli grzybieniem karłowatym. Rośliny te różnią się między innymi liśćmi (lotos ma olbrzymie, okrągłe) i kwiatami (lotos wyrasta wysoko ponad wodę).

Suiren 睡蓮 – grzybień, zwany także nenufarem

Nenufar należy do rodziny roślin grzybieniowatych. Najpiękniej prezentuje się w Japonii na początku lipca. Podobnie jak lotos, nenufar także otwiera się tylko na dzień. Grzybień jest mylony często z lotosem. Rośliny te różnią się między innymi liśćmi (grzybień ma mniejsze i wycięte w jednym miejscu) i kwiatami (grzybień unosi się na wodzie). Grzybień, potocznie nazywany nenufarem bądź lilią wodną, kojarzy się z latem.

Suisen 水仙 – narcyz

Narcyzy rozkwitają w Japonii zimą, na Nowy Rok. Jeden z ideogramów wywodzi się ze słowa oznaczającego szczęście. Kwiat ten ceni się w Japonii za ładny zapach.

Narcyz spodobał się Japończykom już w okresie Edo, wierzono, że przynosi szczęście. Ubrania o tym wzorze nosi się głównie zimą, szczególnie w okolicach Nowego Roku. Jeśli jednak narcyz występuje we wzorze ubrania z innymi kwiatami i roślinami, taką odzież można nosić przez cały rok.

Rindō 竜胆 – goryczka japońska (gentiana scabra)

Japońskie symbole i motywy roślinne często są niezrozumiałe dla przedstawicieli kultur zachodnich. Nie znamy bowiem niektórych kwiatów czy krzewów rosnących w innych szerokościach geograficznych. Goryczka japońska to jesienna roślina o kwiatach w kształcie dzwonków. Kwitnie późno, gdy większość kwiatów już przekwita. Kolor fioletowy jest uważany w Japonii za wyjątkowo elegancki i dostojny. Istnieją także gatunki o kwiatach niebieskich lub białych. Kiedyś używano goryczki jako paraleku. Japończycy nadal wierzą, że kwiaty rindō strzegą przed chorobami, dlatego często daje się ją w podarunku osobom starszym.

Wzór tego kwiatu wykorzystywany jest bardzo często do znaków rodowych. Najbardziej popularny to trzy kielichy i pięć rozłożonych liści.

Aoi 葵- malwa

Malwa przekręca liście w kierunku słońca, dlatego kojarzy się Japończykom z dobrą zmianą i powodzeniem. Symbolizuje szacunek do osób zajmujących wysokie pozycje w hierarchii społecznej czy biznesowej. Trzy listki malwy stały się herbem rodowym Tokugawa. Dopiero od okresu Meiji (XIX w) zwykli ludzie mogli używać wzoru malwy na kimonach.

Ichō 銀杏 – miłorząb

Miłorząb (ginkō lub ichō) kojarzy się głównie z jesienią, gdy charakterystyczne wachlarzykowate liście zabarwiają się na  żółto. Nazwa ichō pochodzi z chińskiego, w którym miłorząb nazywany jest kaczą nóżką. Podobieństwo do rozłożonego wachlarza sprawia, że miłorząb symbolizuje w Japonii szerokie, otwierające się przed kimś możliwości. Jest więc symbolem szczęścia i powodzenia. Od wieków wzór liścia miłorzębu wykorzystywano w emblematach i znakach rodowych urzędników i wojowników. Symbolem miłorzębu jest zazwyczaj charakterystyczny trójkątny liść. Czasem zestawiany jest z nasionami przypominającymi małe orzeszki. Drzewo miłorzębu jest silne i charakteryzuje się wyjątkową witalnością, dlatego jego owoce są używane jako afrodyzjak. Liście po zaparzeniu są lekiem. Od dawna uważano, że miłorząb jest drzewem przynoszącym szczęście. Często pojawia się w emblematach i znakach rodowych. 

Hōzuki ホオズキ – miechunka rozdęta

Miechunka to roślina, która daje jesienią charakterystyczne okrągłe owoce ukryte w pomarańczowym kloszu zbudowanym z liści. Z tego właśnie powodu traktuje się ją w Japonii jako roślinę tajemniczą i mistrzynię mistyfikacji. Wielka nadmuchana owocnia skrywa i chroni niewielki okrągły owoc, który zawiera wiele nasion. Dlatego często ozdabia się miechunką wejścia do japońskich domów. W Japonii wierzy się, że miechunka chroni od zła, chorób i nieszczęść. Służy jako ozdoba oraz roślina wykorzystywana w rozmaitych buddyjskich obrzędach i ceremoniach. Używa się jej jako lampiony wskazujące drogę zmarłym duszom podczas wielu świąt, głównie w lipcowym i w sierpniowym Obon (japońskie święto zmarłych). Miechunka miała kiedyś zastosowane w medycynie jako środek na dolegliwości układu pokarmowego. Odkryto, że wywoływać może poronienie.

Hyōtan 瓢箪 – tykwa

Tykwa to roślina pnąca z rodziny dyniowatych. Roślina ta rodzi wiele nasion, które zachowują zdolność kiełkowania nawet po długim okresie, dlatego tykwa symbolizuje w Japonii liczne potomstwo i powodzenie rodu. Kształt owocu tykwy sprawia wrażenie, jakby wypełniła się czymś w środku. Japończycy wierzyli, że to pochłonięte złe moce, które nie mogą się wydostać na zewnątrz. Dlatego też tykwa stanowiła w pewnym sensie amulet chroniący przed złem. Wzór tykwy wykorzystują także przedsiębiorstwa, aby zapewnić powodzenie w biznesie. Pnącze symbolizuje liczne i ścisłe związki z innymi partnerami handlowymi. Wzór sześciu tykw mubyōtan kojarzy się zaś ze słowem o podobnym brzmieniu znaczącym brak chorób 無病息災. Wysuszona skorupa owocu staje się twarda i nie przepuszcza płynów, dlatego w Japonii używano ją jak termosu. Przywiązywano ją sobie do pasa. Symbol tykwy nanosi się najczęściej na płaszcze haori i pasy obi dla mężczyzn.

Kabu 蕪 – rzepa

Symbol rzepy ma w Japonii dwa znaczenia. Pierwszy wiąże się z jej zdrowotnym działaniem zwłaszcza w przypadku osób starszych. Starta na drobno rzepa wspomaga trawienie i zapobiega zatruciom. Dlatego często prezenty dla dziadków owija się w ozdobne chusty we wzory z warzywami, zwłaszcza z rzepą. Mają chronić przed chorobami i dać siłę potrzebną seniorom. Drugie znaczenie symbolu rzepy wiąże się ze skojarzeniem jej z głową. Kabu nazywano kiedyś osobę o dużej wiedzy, lidera grupy. Symbol rzepy na dziecięcym ubraniu ma przynieść szczęście i sprawić, żeby dziecko dobrze się uczyło i osiągnęło wspaniałe wyniki w nauce oraz sukcesy w dorosłym życiu.

Kuri 栗 – kasztan

Jadalne kasztany są znane i lubiane w Japonii od dawna. Ceniło się je za słodycz, łatwość zbierania i możliwość długiego przechowywania owoców. Obrane kasztany ugniatano młotkiem na masę w wielkim moździerzu. Kasztany w takiej postaci nazywano kachiguri, co kojarzyło się z homofonicznym wariantem „kasztan zwycięstwa”. Przyjęło się, że przed starciem, walką, zawodami należało zjeść kasztan, bo przynosił szczęście. Współcześnie nadal jadalne kasztany przygotowuje się na szczególne okazje, ponieważ mają przynieść fortunę i powodzenie. Kasztanów, ciasteczek kuri kinto, nie może zabraknąć w noworocznych potrawach osechi ryōri. Kasztany we wzorach na tkaninach zazwyczaj maluje się w łupinkach z charakterystycznymi kolcami.  

Budō  葡萄 – winogrona

Winogrona dotarły do Japonii z Zachodu już w okresie Nara (VIII w). Z powodu dużej ilości owoców i nasion, które daje ta winorośl, winogrona symbolizują liczne potomstwo. Wzór winogron (często razem z wiewiórką, która po japońsku nazywa się „kasztanową myszą”, a mysz rodzi liczne potomstwo) symbolizuje szczęście i powodzenie rodu, liczne generacje. Winogrona były ulubionym wzorem wojowników, ponieważ ich nazwa brzmi podobnie do 武道 droga wojownika.

Kaki 柿 – persymona kaki

Persymona jest ulubionym owocem Japończyków nie tylko ze względów smakowych, ale także mistycznych. W Japonii rosną także dzikie drzewa, które rodzą gorzkie persymony, nienadające się do jedzenia na surowo. Japończycy nauczyli się je suszyć i marynować, dzięki czemu wydobywa się z nich ukrytą słodycz. Japończycy wierzyli, że persymona jest owocem bogów. Kaki, składane w ofierze, symbolizuje prośbę o bogate plony. Jest także odstraszaczem wszelkich owadów i pasożytów. Niedojrzałe owoce zgniatano i pozostawiano do sfermentowania. Tak wytworzona substancja miała właściwości owadobójcze, pokrywano nią drewniane elementy domów. Liście persymony także chronią przed psuciem się np. niektórych środków spożywczych. Japończycy cenią persymonę za to, że wszystko można z niej wykorzystać, począwszy od drewna, liści, kończąc na owocach, a nawet ich skórce.

Tōgarashi  唐辛子 – papryczka chili

Japończycy wierzą, że czerwona ostra papryczka odpycha złe moce. Ojcowie japońscy wyposażali swoje córki w rozmaite wisiorki, breloczki i przywieszki wykonane z papryczek, aby ochronić je od kąsających owadów i wszelkiego zła. Tōgarashi przybyła do Japonii około XVI wieku z Korei. Początkowo papryczki wykorzystywano głównie ze względów estetycznych, dopiero później odkryto jej walory kulinarne. Najbardziej popularnym wzorem są drobne porozrzucane papryczki. Kimono o takim deseniu można nosić przez cały rok.

Nasu 茄子 – bakłażan

Bakłażana (inaczej oberżynę) sprowadzono do Japonii około VIII wieku z Indii. Najbardziej popularna jest odmiana w kolorze fioletowym, ale zdarzają się też białe i niebieskawe.

Bakłażany symbolizują lato, bo wtedy to zbiera się ich owoce. Wzór w drobne bakłażany jest elegancki, był bardzo popularny w okresie Edo w XIX w. Jest też wiele rodowych znaków wykorzystujących oberżynę. Wierzy się, że wzór bakłażana przynosi szczęście. Wiąże się to głównie z jego nazwą. Nasu kojarzy się z tak samo brzmiącym czasownikiem 成す oznaczającym urzeczywistnić, sprawić, by się stało. Łatwo połączyć to z życzeniem spełnienia marzeń.

Szczególną kombinacją jest wzór zawierający Górę Fuji, jastrzębia i bakłażana. 一富士二鷹三茄子 (1. Góra Fuji, 2. jastrząb, 3. bakłażan) jest powszechnie znanym przeświadczeniem, mówiącym o tym, że jeśli przyśni nam się jednocześnie Góra Fuji, jastrząb i bakłażan, to jest to dobry znak i zdarzy się nam coś miłego.  

Chōji 丁子 – czapetka pachnąca (czyli popularne goździki korzenne)

Goździków (czyli zasuszonych pączków) używało się od dawna ze względu na ich walory zapachowe. W Japonii pojawiły się około V wieku i jako towar importowany były traktowane jak produkt luksusowy. Japończykom spodobał się charakterystyczny kształt goździków i zaczęli używać ich wzoru w tekstyliach. Wzór ten nie jest jednak dla nas oczywisty. Goździk jest symbolicznie obrazowany jako podłużna łodyżka z trzema listkami wokół pączka kwiatowego. Wzór goździków był często używany przez wojowników i ich rodziny.

Tsuyushiba 梅雨芝 – poranna rosa na trawie

Wzór porannej trawy przypomina łuki lub półkola. Są to wygięte pod ciężarem rosy źdźbła trawy. Krople rosy symbolicznie zaznacza się jako drobne kropki. Widok ten przypomina letni poranek, gdy rosa osiada na trawach i niewielkich roślinach. Kojarzy się on z przyjemnym chłodem o tej porze roku i wskazuje na koniec gorącego lata. Kimono o tym wzorze można nosić jednak przez cały rok. 

Yanagi 柳 – wierzba

Spośród wielu gatunków wierzb, najbardziej popularna w Japonii jest wierzba płacząca. Z pozoru wydaje się miękka i słaba, ale w rzeczywistości wierzba jest bardzo elastyczna i wytrzymała. Wierzy się, że chroni od zła i nieszczęść. Ponieważ ziemia, na której rosną wierzby, staje się zwarta, sadzi się ją wzdłuż brzegów rzek i wokół wiosek jako graniczny znacznik i naturalne ogrodzenie. Jako wzór często występuje w towarzystwie jaskółki. Wzór wierzby symbolizuje początek lata.

Katabami 酢漿草 – szczawik rożkowaty

To bardzo popularna, niewielka roślina rozrastająca się w ogródkach i wzdłuż chodników. Często mylona jest z koniczyną. Dzisiaj jest chwastem, ale kiedyś wykorzystywano ją w Japonii jako lek na choroby skóry oraz na problemy z przemianą materii. Japończykom szczególnie spodobał się urokliwy kształt zaokrąglonych, sercowatych listków tej rośliny. W okresie Heian wzór ten wykorzystywano często na ubraniach, a także w emblematach i znakach rodowych. Wierzy się, że roślina ta przynosi szczęście. Ma silne korzenie i trudno ją wyplenić, dlatego symbolizuje także wytrwałość oraz dom, którego się nie przenosi. Wzór ten ma sprowadzić szczęście rodzinne i liczne potomstwo.

Kikyō 桔梗 – rozwar wielokwiatowy

Roślina o pięknych niebieskich kwiatach w kształcie gwiazdy. Gdy kwiat ten rozwija się z pąku, tworzy charakterystyczny balonik. Japończycy bardzo lubią tę roślinę właśnie za urocze pąki, intensywny niebieski kolor i gwiezdny kształt jej kwiatów. Kikyō symbolizuje piękną, dorosłą kobietę, a więc także ważne kobiece cechy, jak: uczucie stałej miłości, szczerości, czystości i uległości. Kojarzy się także z jesienią, ponieważ wtedy właśnie kwitnie.

Tachibana 橘 – mandarynka

Od wieków Japończycy wierzyli, że drzewa tachibana, japońska odmiana mandarynki, zielone przez cały rok, symbolizowały długie życie lub nawet nieśmiertelność. Ponieważ drzewo to co roku rodzi wiele owoców, tachibana jest symbolem wielodzietności, licznych pokoleń i wiecznego powodzenia. Jest to jeden z niewielu wzorów wywodzący się z tradycji japońskiej, a nie importowany z Chin. Wzór mandarynki pojawia się w wielu emblematach i herbach rodowych. Najczęściej wzór tachibany przedstawia się jako duże owoce w środku z trzema listkami z tyłu i dwoma kolejnymi u dołu.

Kiri 桐 – paulownia

Japońskie wzory roślinne często kojarzą się z właśnie z paulownią. Jest to drzewo cenione w Japonii od dawna, wierzono, że mieszka w nim feniks. Kwiaty paulowni kwitną na początku lata, ale kimoano o tym wzorze można nosić przez cały rok. Wizerunek kwiatów i liści paulowni wykorzystywano na monetach japońskich, a z czasem także na dokumentach publikowanych przez instytucje rządowe. Wzoru paulowni mogli używać jedynie urzędnicy państwowi, z czasem jednak prawo do ich stosowania zyskała także grupa wojowników, a następnie pozostałe warstwy społeczne. Współcześnie paulownia jest symbolem rządu japońskiego.

Drewno paulowni jest bardzo lekkie, wykorzystuje się je do wszelkiego rodzaju mebli, instrumentów muzycznych, drobnych przedmiotów i klapek getta. Najbardziej popularny wzór paulowni to sterczące ku górze trzy łodyżki z kwiatami z trzema sercowatymi liśćmi u dołu. Istotne jest nawet, ile kwiatków może być na łodyżce. Środkowa ma 7 bądź 5, boczne zaś 5 lub 3. Wzór paulowni wraz z feniksem to ulubiona kombinacja, która może zdobić japońskie kimona noszone o każdej porze roku.

Tanpopo タンポポ – mlecz

Swoją wyjątkową nazwę roślina ta zawdzięcza podobieństwu kwiatów do bębenka tsuzumi. Dlatego oboczną nazwą tej rośliny jest tsuzumigusa. Ponieważ bęben wydaje dźwięki uderzenia tan oraz popo, nazwa rośliny jest ich kombinacją, jakby onomatopeją. Mlecz symbolizuje wiosnę, młodość, pojawia się często na strojach aktorów teatru Nō czy Kyōgen, ale także na kimonach i pasach obi.  

Benibana 紅花 – krokosz barwierski

Roślina hodowana w Japonii od wieków. Lubiana za właściwości lecznicze, stosowana była jako paralek. Symbolizuje ochronę przed chorobami, zwłaszcza związanymi z krążeniem, zmniejsza także ilość złego cholesterolu. Z uwagi na czerwony pigment z niej uzyskiwany używana jest do wyrobu kosmetyków np.: szminek, różów na policzki itp. Roślina stosowana była już od okresu Edo także jako barwnik do tekstyliów.

Higanbana 彼岸花 – czerwona lilia pajęcza

Higanbana kojarzy się z drugą połową września czyli definitywnym końcem lata. Traktowana jest jak kwiat pochodzący z niebios. W buddyjskich sutrach mówi się o tym, że jeśli coś dobrego ma się wydarzyć na ziemi, to z nieba wysyłany jest czerwony kwiat higanbana jako sygnał. Rożlina ta jest wyjątkowa, dopiero wtedy gdy opadną kwiaty, pojawiają się liście. Nie można więc zobaczyć kwiatu i liści jednocześnie. Ponieważ higanbana kojarzy się z buddyzmem, a intensywny czerwony kolor z ogniem i pożarem, rzadko nosi się ubrania o tym wzorze. Japońskie tabu dotyczy zrywania kwiatu higan, ponieważ może to sprowadzić nieszczęście.

Nanten 南天 – nandona domowa (inaczej: niebiański bambus)

Nazwa tej rośliny ozdobnej przypomina słowo 難転 przemiana trudności, dlatego krzak ten jest symbolem zamieniającym trudności w szczęście. Roślinę tę wykorzystuje się także w zielarstwie jako środek na kaszel. Japończycy mają przesąd związany z tą rośliną. Jeśli komuś przyśni się coś złego, to nie powinien tego nikomu mówić, tylko potrząsnąć gałęzią nantenu, wtedy zła przepowiednia senna będzie anulowana. Nanten często służy jako ozdoba noworoczna wraz z trójką shōchikubai.

Renkon 蓮根 – korzeń lotosu

Charakterystyczny korzeń lotosu jest jadalny i stanowi przysmak w Japonii. Przekrojony w poprzek okrągły talarek z dziurkami na wylot kojarzy się Japończykom z przewidywaniem szczęśliwej przyszłości. Przez dziurki można bowiem podejrzeć przyszłość. Renkon jest więc często wykorzystywany do różnych potraw jako symbol szczęścia np. na Nowy Rok.

Ominaeshi 女郎花 – patrinia

Kwitnie od połowy lipca do jesieni, kiedy jest jeszcze gorąco. Jest jedną z tzw. siedmiu traw. Kwiatostan tej jesiennej rośliny przypomina rozłożony parasol w żółtym kolorze. W literaturze i wzornictwie patrinia symbolizuje piękną kobietę.

Hanamaru 花丸 – kule kwiatowe

Kule i wianki kwiatów, zarówno jednego gatunku jak i różnorodnych roślin, symbolizują niczym nie ograniczony rozwój. Koło i kula w kulturze japońskiej nie ma początku i nie ma końca, symbolizuje jedność i wieczność. Dodatkowo słowo en okrągły brzmi tak samo jak związek, relacja, dlatego wszystko co koliste symbolizuje dobre relacje z innymi oraz szczęśliwe małżeństwo.

Japońskie wzory roślinne – podsumowanie

Powyższa kompilacja nie zawiera oczywiście wszystkich kwiatów, drzew i krzewów występujących w Japonii. Jest zbiorem najbardziej popularnych, powszechnych lub specyficznych roślin, które Japończycy szczególnie cenią. Niektóre japońskie wzory roślinne są przykładami gatunków rosnących tylko na terenach Archipelagu Japońskiego i nie mają swoich nazw ani w języku polskim, ani w angielskim. Wszystkie wymienione powyżej przykłady roślin skrywają wierzenia i marzenia Japończyków. Zasadniczo zawsze są to pozytywne konotacje, więc wzory roślinne symbolizują zazwyczaj życzenia pomyślności i szczęścia.

Zapraszam do naszego sklepu gdzie znajdziesz wielu produktów z japońskimi wzorami roślinnymi. Ponadto każdy produkt w naszym sklepie jest wykonany w jednym egzemplarzu więc nikt nie będzie miał takiego samego!

Zainteresowanym wzorami japońskimi polecam inne moje artykuły omawiające tę tematykę :

1) Japońskie wzory geometryczne: https://matsuki.pl/japonskie-wzory-i-symbole-1/

2) Japońskie wzory zwierzęce : https://matsuki.pl/japonskie-wzory-zwierzece/

3) Polecam też artykuł o japońskiej zasadzie 5R – mottainai (na blogu naszego sklepu): https://wszystkojedno.com.pl/japonska-zasada-5r-mottainai/

Lista wybranych wpisów z kategorii kultura

• Co Japończykom podoba się w Polakach
• Co oznacza w Japonii koń skierowany w prawą stronę?
• Czarne kimono Kurotomesode
• Czego Japończycy nie lubią u obcokrajowców

Zobacz również inne artykuły: