Nowy Rok w Japonii – dekoracje noworoczne

Nowy Rok w Japonii – dekoracje noworoczne

Dekoracje świąteczne oshōgatsu kazari – Nowy Rok w Japonii

(お正月飾り)

Japoński zwyczaj przystrajania domów, drzwi i wnętrz mieszkań ozdobami noworocznymi jest bardzo stary. Przed końcem roku wszyscy przygotowują się na nadejście nowego, a z nim na pojawienie się także bogów przynoszących szczęście, bogactwo, siły witalne i obfite plony. Dla Japończyków uprawiających ryż i inne istotne dla przeżycia rośliny bogowie roku toshigami są ważnymi gośćmi. Należy ich godnie przywitać i ugościć. Wierzy się bowiem, że bogowie roku odwiedzający domowników dają im w prezencie kolejny rok życia. Wszyscy chcą zaprosić bogów do siebie, zapewnić sobie ich wizytę i przychylność. W tym celu przystraja się domy charakterystycznymi ozdobami. Najważniejsze dekoracje na nowy rok w Japonii to kadomatsu i shimekazari.

Kadomatsu

Ozdoba kadomatsu 門松 (inaczej matsukazari) jest znakiem rozpoznawczym dla bogów. Składa się z trzech głównych elementów. Są nimi symbole siły, wytrwałości i przetrwania. Trójkę tę nazywa się shōchikubai. Sosna – święte drzewo, w którym żyją bogowie – wiecznie zielone, nawet zimą nie zrzuca igieł, jest w stanie przetrwać mróz. Bambus – reprezentuje siły witalne i wyjątkowo szybki wzrost. Symbolizuje długie życie i powodzenie. Śliwa zaś, jest drzewem, które zwiastuje wiosnę, rodzące się życie. Jako jedna z pierwszych kwitnie nawet już w lutym. W dekoracji kadomatsu wykorzystuje się białe i czerwone kwiaty śliwy. Choć ozdoba ta może współcześnie przybierać rozmaite formy, to zazwyczaj składa się z trzech ściętych ukośnie łodyg bambusowych, gałązek sosny bądź małych drzewek i dekoracji kwiatów śliwy. Dekorację kadomatsu stawia się zazwyczaj po obu stronach drzwi, bramy czy wejścia. Jest drogowskazem dla bogów. Wskazuje bezpieczną przystań.

Shimekazari しめ飾り

Ozdoba shimekazari wywodzi się ze świętego sznura shimenawa, który zawiesza się w chramach shintō. Według wierzeń shintoistów, w sznurze, wśród splotów słomianych lin, skrywają się bogowie. Sznur shimenawa odgranicza świat sacrum od profanum. Sznur zawieszony przy bramie torii symbolizuje wejście na obszar bogów, do którego nie można wnosić brudu ze świata ludzi. Shimekazari to zazwyczaj wianek lub bukiet wykonany ze słomianego sznura, do którego przyczepia się dodatkowe symbole szczęścia. Są to liście rośliny zwanej urajiro, podobnej do paproci, czerwono-białe paski papieru, w którym skrywa się siła bogów, oraz liście lub owoce wiśni yuzura. Mają one zapewnić długie trwanie rodu. Drzwi z taką ozdobą stanowią zapewnienie, że miejsce w środku jest czyste i święte, a bogowie bez obaw mogą tam wejść. Zawiesza się tę dekorację u góry, wskazując tym drogę i wejście pod nią.

Ozdoba shimekazari może przybrać kształt wakazari, tamakazari, gobōjime, daikonjime lub maedare.

Wakazari　輪飾り

To spleciony w okrąg sznur słomy, symbolizujący harmonię, brak początku i końca, szczęście. Najczęściej ozdabia się tę dekorację gałązkami lub szyszkami sosny, kłosami ryżowymi, kwiatami (popularna jest śliwa), gałązkami bambusa i liśćmi bądź owocem mandarynki.

Tamakazari　玉飾り

 

To ozdoba, która może zawierać okrąg, ale jej głównym elementem jest zwisająca wiązka słomy ryżowej, gałązek bambusa i igieł sosny. Typowe są też liście rośliny podobnej do paproci (urajiro), wachlarz (symbolizujący otwarte możliwości, szerokie drogi), ryba tai i czerwona krewetka. Tai – to gatunek karmazynu – symbolizuje dostatek, zaś krewetka jest symbolem długiego życia. Często dopełnieniem ozdoby są papierowe dekoracje tzw. shide w kolorze białym bądź czerwono-białym.

Gobōjime　ごぼう締め

Swoją nazwę zawdzięcza jadalnemu korzeniowi gobō – łopianu, ponieważ spleciony sznur jest podobny do niego kształtem. Dodatkowe ozdoby są podobne jak w pozostałych shimekazari.

Daikonjime　大根締め

To podobna ozdoba do gobōjime, ale kształtem przypominająca bardziej korzeń białej rzepy daikon. Ważne jest, aby sznur zwężał się z lewej strony.

Maedare　前垂れ

 

Jest najskromniejszą dekoracją, składa się z głównej długiej liny zawieszonej poziomo i doczepionych do niej papierowych shide bądź gałązek sosny, słomy czy bambusa.

Kagamimochi　鏡餅

Ryżowe ciastka kagamimochi mają kształt okrągłych spłaszczonych nieco kulek. Japończycy wierzą, że w każdym ziarenku ryżu zawiera się energia bogów. Siła ta staje się tym większa, im twardsze jest ciasto. Nazwa kagami wiąże się z mitologicznym lustrem, które skrywa moc bogów i ukazuje prawdę. Od wieków ciastka mochi ofiarowywano bogom i przygotowywano na rozmaite ceremonie oraz święta. Większa kulka, będąca „lustrem” bogów, unosi mniejszą, symbolizującą dusze ludzkie. Nakładające się na siebie ciastka mochi oznaczają obfitość i życie w dostatku. Na samej górze najczęściej układa się mandarynkę. Gatunek daidai, który można zapisać tak samo jak słowo pokolenia (代々), symbolizuje liczne potomstwo, wiele pokoleń rodu. Dodatkowo kagamimochi można ozdobić gałązkami sosny, paproci i złożonymi paskami papieru shide, czy też żurawiem symbolizującym długie życie. Na koniec okresu noworocznego zazwyczaj zdejmuje się ciastka mochi i spożywa je całą rodziną. W ten sposób Japończycy dzielą się energią bogów, dającą im siłę na kolejny rok.

Okres zdobienia – nowy rok w Japonii

Ozdoby noworoczne przygotowywano kiedyś już w połowie grudnia. W ostatnich latach popularne stało się w Japonii świętowanie niektórych elementów tradycji bożonarodzeniowej jak choinki, bombki, drobne prezenty. Iluminacje rozjaśniają centra miast, a sklepy przeżywają wzrost zainteresowania towarami kojarzącymi się Japończykom ze Świętami Bożego Narodzenia. Atmosfera może przypominać nieco nasz okres przedświąteczny, ale to tylko fasada. Marketing i moda każą Japończykom pisać karty świąteczne, organizować spotkania przyjaciół na przyjęciach, wymieniać się upominkami. Należy także jeść tzw. Christmas cake czyli biszkoptowy tort z bitą śmietaną i truskawkowymi ozdobami. Owszem, są to pyszne i pięknie udekorowane ciasta, ale nic więcej.

Ponieważ atmosfera świąt wdarła się do większości branż, sklepów, restauracji i instytucji rozrywkowych w Japonii, przygotowania do przywitania nowego roku zaczynają się później. Już 26-go grudnia wymienia się bożonarodzeniowe dekoracje świąteczne na noworoczne. Uważa się, że 28 i 30 grudnia to najlepsze dni na wywieszenie dekoracji oshōgatsu kazari. Nie powinno się za to robić tego 29 lub 31 grudnia. Liczba 29 kojarzy się z podwojonym trudem i cierpieniem (二十苦), ponieważ wymawia się te słowa po japońsku podobnie. Wystawienie dekoracji 31-go grudnia może przynieść pecha. Znaczyłoby ozdobienie domu tylko na jeden dzień (一夜飾り ), co kojarzy się Japończykom z uroczystością pogrzebową, czyli wydarzeniem nagłym, do którego nie było czasu się przygotować.

Kadomatsu ustawia się w wejściu, przed drzwiami, po obu stronach bramy itp. Shimekazari zazwyczaj wiesza się od zewnątrz na drzwiach wejściowych bądź nad wejściem. Zasadą jest wieszanie jej wysoko, by bogowie zauważyli tę ozdobę i przeszli pod nią. Zaś kagamimochi ustawia się najczęściej w miejscu najdalszym od drzwi. Kiedyś najczęściej była to tokonoma – specjalna wnęka służąca eksponowaniu dzieł sztuki i kamidana – święta półka z ozdobami i darami dla bogów. Dzisiaj, gdy w nowoczesnych mieszkaniach Japończycy ich nie mają, można ustawić dekoracje gdziekolwiek w pokoju, gdzie cała rodzina żegna stary i wita nowy rok.

  Okres usuwania dekoracji

Znamienne jest, jak poważnie Japończycy podchodzą do usuwania dekoracji noworocznych. Nie wyrzucają ich tak po prostu. Są to przecież ozdoby ofiarowywane bogom. Może nawet ich skrywają, dlatego należy im się szacunek. Usuwanie ozdób zaczyna się około 7-go stycznia. Inaczej może to wyglądać we wschodniej i zachodniej części Japonii, ale najczęściej robi się to po upłynięciu tygodnia nowego roku. W dawnej Japonii okres dekorowania ozdobami noworocznymi tzw. matsu-no uchi trwał do 15-go stycznia. Współcześnie jednak skrócił się i najczęściej kończy się w siódmym dniu, gdy zwyczajowo spożywa się potrawę z siedmiu ziół shichigusagayu.

Likwidowanie dekoracji nazywano dondoyaki lub sagichō. Jest to ceremonia spalania ozdób noworocznych w ogniu świątynnym. W dzisiejszych czasach nadal można zobaczyć ten zwyczaj. Świątynie organizują zbiórkę dekoracji i w wyznaczonym dniu urządzają ich publiczne spalenie. W ten sposób żegna się z dymem bogów i odsyła z nimi symboliczne dary. Jeśli nie ma możliwości odwiedzenia świątyni w tym czasie ludzie mogą sami dokonać spalenia dekoracji we własnym ogrodzie. Trzeba uprzednio oczyścić skrawek ziemi, gdzie ma się ono odbyć. Symbolicznego oczyszczenia dokonuje się solą i świętą sake. Powstały popiół należy zebrać, owinąć w gazetę i dopiero wtedy wyrzucić do śmieci. Mochi upieczone w ogniu spożywa się potem w gronie rodzinnym. W przypadku braku ogrodu, a zatem miejsca do spalenia ozdób, Japończyk może zawinąć je i wyrzucić. Należy wtedy rozłożyć duży papier, posypać go solą, zawinąć dekoracje, a następnie włożyć całość do worka. Nie można pomieszać tego zawiniątka z innymi śmieciami.

Fot. P.C. oraz T.I

 

Polecam artykuł o estetyce piękna w Japonii czyli wabi-sabi: https://matsuki.pl/wabi-sabi/

Zobacz również inne artykuły: