Kamikiri - japońska sztuka wycinania obrazków z papieru

Kamikiri – japońska sztuka wycinania obrazków z papieru

13.08.2020

Japońskie sztuki papierowe

Japończycy lubią się bawić papierem. Od wieków tworzą i przetwarzają papier, używają go w wielu dziedzinach życia, rzemiosła, sztuki, a także do zabawy. Najbardziej znane na świecie jest origami (sztuka składania papieru) i kirie (obrazy i wzory wycinane nożykiem z papieru). Jest jeszcze jedna, choć właściwie nieznana, ale ciekawa i unikalna technika wykorzystująca papier i umiejętności człowieka. Kamikiri 紙切り to japońska tradycyjna sztuka wycinania obrazków z papieru znana już od XVII wieku. Współcześnie najczęściej jest prezentowana przez mistrzów tego fachu w teatrach Yose (są to teatry sztuki Rakugo – czyli opowiadania śmiesznych i wzruszających opowieści). Artyści sztuki papierowej pojawiają się pomiędzy występami aktorów-bajarzy, którzy wymagają od publiczności intensywnego skupienia. Występy mistrzów nożyczek i papieru mają zadanie rozluźnić publiczność, zapewnić jej relaksacyjną sztukę wizualną.

Kamikiri w teatrze

Zazwyczaj artysta wychodzi na scenę ubrany w tradycyjne kimono, siada na charakterystycznej olbrzymiej poduszce Zabuton 座布団 w pozycji seiza (czyli na podkurczonych nogach) i zaczyna wycinankę. Przy dochodzącej zza kulis japońskiej melodii granej na tradycyjnych instrumentach: shamisen, bęben i flet, mistrz nożyczek zręcznie wycina coś z kartki białego papieru. Zajmuje mu to około trzech minut, po których prezentuje swoje dzieło przy ogólnym aplauzie widowni.

Artysta tym razem pyta widzów, co chcieliby, aby wyciał w następnej kolejności. Wtedy z widowni dobiegają różne propozycje. Ludzie wykrzykują swoje życzenia, często nie do zrealizowania. Ponieważ w teatrze panuje wesoła atmosfera, aktorzy i artyści starają się zabawić publiczność, to widzowie także często lubią żartować. Niektórzy zamawiają u mistrza papieru np. obrazek jabłka czy hamburgera z frytkami lub bohaterów mang i anime (byłam tego kilkakrotnie świadkiem).

Mistrz wybiera któreś z zamówień i rozpoczyna kolejną wycinankę. Gdy jest już gotowa, osoba, która zamówiła daną scenkę, podchodzi do sceny i odbiera ją od mistrza. Czasem wręcza mu też w kopercie symboliczną kwotę jako podziękowanie. Mistrz pyta o kolejne zamówienie i procedura się powtarza. Zazwyczaj artysta ma na występ 15-20 minut, więc może wykonać do 5 wycinanek. Są to najczęściej zachwycające sceny, aż trudno uwierzyć, że powstają w tak krótkim czasie.

Mistrz Shōraku Hayashiya

Jednym z moich ulubionych artystów Kamikiri jest Shōraku Hayashiya 林家正楽３代目 (jako trzeci w kolejności nosi imię swojego mistrza). Podczas wycinania każdej scenki zabawia publiczność ruchami ciała i żartobliwymi opowiastkami. Potrafi wycinać postaci także z tyłu za plecami, nie patrząc na to, co robi! Nie można się nudzić podczas jego występu. Pewnego dnia, w Yose Suihirotei w Shinjuku, przebiłam się przez tłum i zamówiłam u mistrza postać Momotarō. Jest to główny bohater znanej dziecięcej bajki. Efekt był następujący: Momotarō wręcza swojemu kompanowi – psu – ciastko „kibidango”.

Mistrzyni Hana Hayashiya

Innym razem poprosiłam artystkę Hana Hayashiya 林家花 o sztuczne ognie „hanabi”. Mistrzyni zaczęła wycinać dziewczęcą postać i zapytała mnie ze sceny, ile lat ona ma mieć. Odpowiedziałam, że 20, ale mistrzyni przytaknęła żartem: „dobrze, niech będzie pięć”. W rezultacie dostałam śliczną wycinankę z małą dziewczynką trzymającą w ręce tradycyjny japoński patyczek pryskający iskierkami. Niektórzy artyści Kamikiri wycinają zamówione postaci czy scenki i przekazują widzom jedynie wycięte kształty. Ścinki sprzątają potem po sobie, gdy schodzą ze sceny. Artyści z większą praktyką wycinają sceny w papierze jednym cięciem, nie niszcząc reszty. Przypomina to obieranie jabłka. Dzięki temu tworzą jednocześnie dwa dzieła: wyciętą postać oraz pozostały kontur wokół niej. Ten kontur położony na kolorowym podłożu także stanowi piękny obrazek.

Trening mistrza papieru

Choć mistrzowie cięcia papieru muszą być bardzo precyzyjni, uzdolnieni plastycznie i technicznie, to sami mówią o sobie, iż nauczyli się tej sztuki poprzez żmudny wieloletni trening. Znaczyłoby to, że każdy z nas może po odpowiednio długim okresie ćwiczenia zostać artystą i wycinać z papieru dowolne kształty na zamówienie.

Podobno adepci tej sztuki zaczynają od wycinania zwierząt, które są podstawą Kamikiri. Wycinają wielokrotnie np. kształt konia, aż będzie identyczny jak w podręczniku ze wzorami. Następnym krokiem jest wycinanie konia w ruchu, w galopie itd. Gdy mistrz-nauczyciel zaakceptuje efekty treningu swojego ucznia, ten przechodzi do wycinania innych zwierząt. Każdy musi się nauczyć tworzyć wszystkie dwanaście symboli chińskiego zodiaku. Podobno zwierzęce znaki zodiaku (co roku inne) są najczęściej składanym zamówieniem podczas występów.

Następnym etapem treningu jest wycinanie postaci, najczęściej kobiet i dziewczynek w tradycyjnych kimonach, gejsz i maiko, z kwiatem, wachlarzem czy parasolem. Wtedy podobno artysta nie boi się już żadnego zamówienia, potrafi wyciąć z papieru każdą scenę. Nie może absolutnie odmówić czy powiedzieć widzom, że nie umie sprostać jakiemus zamówieniu. Należy więc chyba życzyć japońskim mistrzom papieru i nożyczek, aby nie spotkali się nigdy z zamówieniem od widza na „niewidzialnego człowieka” (podobno zdarzyło się to kiedyś mistrzowi Hayashiya).

Ciekawy film pokazujący jak wygląda Kamikiri sztuka wycinania obrazków z papieru w praktyce znajdziecie tutaj (od 1m 40 sek) : Mistrz Hayashiya Shoraku