Japońska lalka Kimekomi – rękodzieło

Japońska lalka Kimekomi – rękodzieło

Jedną z odmian japońskich tradycyjnych lalek jest Kimekomi ningyō 木目込み人形.

Lalka Kimekomi pojawiła się już w pierwszej połowie XVIII wieku. Pomysłodawcą był Tadashige Takahashi, stolarz ze świątyni  Kamigamo w Kioto. Początkowo były to małe, rzeźbione w drewnie wierzbowym lalki oklejane kawałkami materiałów. Zachwycił się nimi rzemieślnik, lalkarz Eikichi Yoshino. Postanowił więc przenieść ten pomysł do Edo (dzisiejsze Tokio) i dać lalkom nieco inny, własny charakter. Proces rzeźbienia lalek z kawałków drewna był drogi i żmudny. Yoshino chciał spopularyzować lalki wśród mieszczan. Wpadł na pomysł, aby zamiast bloków drewna użyć zmielonego odpadu, drobnych wiórów. Dzięki temu lalki stały się lżejsze i tańsze, ale nic nie ujmowało ich urodzie.

Lalki były i są bardzo popularne w Japonii. Najczęściej daje się je w prezencie dzieciom (i to obydwu płci) oraz młodzieży wchodzącej w dorosłe życie. Wręcza się je także rodzicom i dziadkom z życzeniami długiego wspólnego życia w zdrowiu. Najpopularniejsze są lalki przedstawiające postaci z dworu, młode dziewczyny, wojowników, aktorów teatru Nō i Kabuki, tancerzy Buyō. Wciąż jednak powstają nowoczesne lalki, jak np. kot maneki neko, Święty Mikołaj, bałwan itp.

Lalki Kimekomi są typową ozdobą marcowego święta Hina. Wystawia się je na początku lutego w domach i wielu sklepach. W maju, z okazji Dnia Dziecka, wystawia się lalki chłopców i wojowników. Lalki Ukiyo – postaci z dworu Heian – są ubrane w typowe dla tego okresu kimona składające się z dwunastu warstw! Przez cały rok cieszą się popularnością także postaci zwierząt zodiakalnych, Eto, wykonywane tą samą techniką.

Charakterystyka lalek Kimekomi

Są to przepięknie zdobione lalki o korpusach wykonanych z utwardzonej masy drewnianej przypominającej szpachlę. Masę zmieszaną z klejem kształtuje się poprzez włożenie jej do specjalnie przygotowanych glinianych form. Dwie lub więcej części formy ściska się mocno i usuwa nadmiar masy. Następnie delikatnie wyjmuje się korpus i zostawia go do wyschnięcia. Do produkcji lalek używa się tylko naturalnych składników. Masę drewnianą pozyskuje się z paulowni, a klej robiony jest z ryżu. Gotowe korpusy drogich lalek pokrywa się macicą perłową. Dzięki temu lalka jest bardziej trwała, odporna na uszkodzenia. Japońska lalka Kimekomi, jeśli się ją właściwie przechowuje, może przetrwać kilkaset lat.

Nazwa lalek pochodzi od podstawowej czynności wykończeniowej. Otóż najpierw w korpusie lalki wykonuje się dość głębokie nacięcia zgodnie z liniami szwów stroju japońskiego i załamań materiału. Lalkę „ubiera się” poprzez precyzyjne wtłaczanie w szczeliny krawędzi kawałków materiału.Wykonuje się to specjalną szpatułką. Lalki nie są więc ubierane w miniaturowe kimona, tylko okryte ściśle przylegającymi fragmentami materiału. Wygląda to jak patchwork. W rezultacie lalki sprawiają wrażenie  miniatur prawdziwych postaci, jakby pod spodem miały ciało, mięśnie i kości.

Głowa lalki

Ogromnym walorem są oczywiście głowy lalek – arcydzieła sztuki lalkarskiej. Niektórzy artyści specjalizują się tylko i wyłącznie w tworzeniu głów lalek. Wykonuje się je z tego samego surowca co korpus, tylko bardziej rozdrobnionego. Na początku wiórki miesza się z lepikiem podobnym do żelatyny i utwardza w formach. Następnie, po wysuszeniu rzeźbi się twarz i wielokrotnie powleka ją białą, gęstą farbą sporządzoną ze sproszkowanych muszli. Farbę specjalnie się do tej czynności podgrzewa, a proces powtarza się nawet do 10 razy. Stanowi on ściśle strzeżoną tajemnicę każdego artysty. Po dokładnym wypolerowaniu artysta maluje twarz ze szczególną pieczołowitością. Stara się, by każda miała swój wyraz i charakterystyczny delikatny uśmiech. Gotowe głowy z doczepionymi włosami (wykonanymi z jedwabnych nici farbowanych na czarno) wkleja się do korpusu lalki. Lalki mogą mieć inny wyraz twarzy i inne fryzury. W efekcie ten sam korpus można ozdobić na wiele sposobów i kolorów, wtedy każda lalka będzie inna.

Zdobienie i prezentacja lalek

Do ozdobienia lalek Kimekomi używa się cennych skrawków materiałów, takich samych, co do kimon. Najczęściej stosuje się grube materiały tzw. Kinran, tkane są z użyciem złotych nici. Wykorzystywany jest też jedwabny materiał chirimen, tkany tradycyjną metodą. Charakteryzuje się on pofałdowaną strukturą sprawiającą wrażenie wypukłych rowków. Dzięki temu materiał ten odbija refleksy światła pod różnymi kątami.

Lalki zazwyczaj prezentuje się z dodatkowymi ozdobami, poduszeczkami, instrumentami, wachlarzami, złotymi parawanami. Najczęściej ustawia się je w specjalnych szklanych gablotach. W efekcie koszt lalki ze wszystkimi akcesoriami może przekroczyć kilka tysięcy złotych. Ceny niektórych dzieł są dla nas oszałamiające. Patrząc na takie ceny, zdajemy sobie sprawę z ogromnej wartości takiego prezentu w kulturze japońskiej. Oczywiście niewielka prosta lalka Kimekomi jest dużo tańsza, może to być koszt kilkuset złotych.

Niektóre sklepy i warsztaty rzemieślników – lalkarzy oferują zajęcia z tworzenia i ozdabiania lalek Kimekomi. Cieszą się ogromnym zainteresowaniem zarówno wśród Japończyków jak i cudzoziemców. W Tokio jest wiele takich sklepów, w których za odpowiednią kwotę można wypróbować własnych sił w rozmaitych japońskich sztukach rzemiosła. Polecam zwłaszcza rejon Asakusabashi i Kuramae. Choć rzemieślników – lalkarzy jest wielu, lalki Mataro zasługują na szczególne zainteresowanie. Firma ta i warsztat prowadzone są przez potomków pierwszego ucznia słynnego mistrza Yoshino z Edo.

Zainteresowani mogą znaleźć więcej informacji na temat lalek Kimekomi na tych stronach: Lalki Kimekomi (strona po japońsku)

oraz na polskiej stronie całkowicie poświęconej lalkom japońskim: Lalki japońskie

O lalkach Ichimatsu piszemy w tym wpisie: Lalki Ichimatsu

Lista artykułów z kategorii rękodzieło

• Chusta Furoshiki – co to jest i do czego służy
• Edo sarasa – japońska technika farbowania materiału
• Japońska lalka Kimekomi – rękodzieło
• Japońskie lalki Ichimatsu – rękodzieło

Zobacz również inne artykuły: